در دوران سلطنت ناصرالدین شاه، روسیه حس می‌کرد که وی مایل است به کمک دول اروپای غربی و عثمانی، عهدنامه ترکمانچای (که در سال ۱۸۲۸ میلادی مطابق ۱۲۰۷ هجری شمسی به تصویب رسیده بود) را لغو کند.
به همین خاطر نسبت به تحکیم مواضع نیروهای نظامی خویش در قفقاز کوشید. بعد از شکست محمدامین خان (خان محلی خوارزم) از سپاه ایران و متلاشی شدن سپاه خوارزم، راه دست‌اندازی به مرزهای شمال شرقی ایران برای دولت روسیه کاملاً باز و موانع برطرف شد.
روسیه ابتدا به عنوان تجارت و اعزام مهاجر و رفت و آمد عادی، عده‌ای از قوای قزاق را به حوالی «خیوه» فرستاد و چون دربار ایران را سرگرم جنگ با انگلستان دید، موقع را مغتنم شمرد و رسماً از سال ۱۳۴۸ میلادی (۱۲۲۷ شمسی) تصرف سرزمین‌های شمال شرقی ایران را آغاز و تا سال ۱۸۶۳ میلادی (۱۲۴۲ شمسی) به تدریج اطراف آرال، سمرقند و تاشکند را تصرف کرد.
دست اندازی روسیه تزاری به مرزهای شمال شرقی ایران پس از شکست نیروی ایران در جنگ مرو، از سال ۱۸۷۳ میلادی به بهانه سرکوب ترکمنها و تامین ارتباط تجاری آغاز شد.
در این سال نیروی تحت فرمان «کاوفمان» به مسکن ترکمانان «یموت» در شمال رود اترک هجوم بردند که ترکمنها در مقابل این حمله، سرسختانه مقاومت کردند و لشکر تزار روسیه در طول توسعه طلبی‌های خود، نخستین بار، طعم شکست را از جانب ترکمنها چشید.
پنج سال بعد، یعنی در سال ۱۸۷۸ میلادی دولت روسیه برای تلافی شکست، سرتیپ «لازاراف» سردار ارمنی تابع روسیه را مامور سرکوب ترکمنان کرد؛ اما وی در آستانه لشکرکشی، درگذشت و فرماندهی قشون تزار به دست «لوماکین» افتاد که به اقدام جدیدی دست زد، اما او نیز برای بار دوم با دادن تلفات سنگینی عقب نشینی کرد.
مقامات روسی برای جبران شکست لوماکین (در سال ۱۸۸۰ میلادی) و گسترش بازتاب منفی آن، برنامه تصرف «آخال» را سرعت بخشیدند.
بالاخره ژنرال «اسکوبلف» مامور شد، کار اشغال نظامی نواحی مورد نظر دربار روسیه را تکمیل کند. به این ترتیب، در مارس ۱۸۸۰ میلادی دولت روسیه با تصویب بودجه‌ای معادل ۱۰ میلیون روبل برای این منظور، اسکوبلف را مامور سرکوب ترکمنها کرد.
«اسکوبلف» به علت شرکت در عملیات وحشیانه تصرف خیوه و خوقند در سال‌های پیش، افسر کارآزموده‌ای به شمار می‌رفت. ژنرال اسکوبلف در نوامبر ۱۸۸۰ میلادی با قوایی معادل ۱۱ هزار نفر و به قصد نابودی تام و تمام ترکمنها، از «قزل سو» راهی «آخال» شد.
از آنجا که خط آهن هنوز تکمیل نشده بود، حدود ۲۰ هزار شتر نیز برای حمل و نقل تدارکات ستون به کار گرفت. بالاخره در اوایل ژانویه ۱۸۸۱ میلادی پس از استقرار واحدهای نظامی لازم در امتداد خطوط مراسلاتیش، با نیرویی معادل ۶۵۰۰ سرباز و ۶۰ عراده توپ به «گوگ تپه» رسید.
دژ «گوگ تپه» با حصاری به طول چند کیلومتر، حدود ۴۰ هزار ترکمن را در دل خود جای داده بود. از این میان فقط حدود ۱۰ هزار نفر را جنگاوران ترکمن تشکیل می‌دادند و مابقی، زن و کودک و از کار افتاده بودند.
ترکمنها امیدوار بودند که استحکامات گوگ تپه با دیوارهایی به ارتفاع ۶ متر و ضخامتی بین ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر، بتواند همانند سال گذشته در برابر تهاجم روس‌ها تاب آورد و این تلاش آنها را نیز ناکام سازد.
در این مدت نیز یکی از ترکمن‌هایی که به شیوه سنگرسازی روس‌ها در منطقه آشنایی داشت، اصلاحاتی در مواضع گوگ تپه ایجاد کرده بود. ترکمنها مصمم شده بودند، که آخرین ایستادگی خود را در این ناحیه به خرج دهد. ترکمن‌های «گوک تپه» به رهبری «دیقما سردار» در برابر قوای روسیه صف آراستند. دسته‌های نظامی ترکمن در داخل قلعه و در برج و بارو و دروازه قلعه به حال آماده باش درآمدند.
توپخانه روس‌ها استحکامات گوگ تپه را زیر آتش مداوم خود گرفتند. اما ترکمنها با ترتیب دادن حملات پراکنده و شبیخون‌های غافلگیرانه، آرایش نظامی روس‌ها را به هم می‌زدند. پس از چندی آشکار شد، که این آتشتباری تاثیر چندانی بر دیوارهای ضخیم گوگ تپه ندارد و مقاومت ترکمنها کماکان بدون وقفه ادامه دارد.
ژنرال «اسپوبلف» از آن بیم داشت که در صورت طولانی‌تر شدن عملیات، واحدهای کمکی ترکمن فرا رسند و او در محاصره قرار گیرد. لذا دستور داد که نقبی به زیر بخش جنوبی استحکامات گوگ تپه حفر شود، تا آن را منفجر کنند. در حالی که آتش توپخانه و تلاش گروه‌های حمله برای دستیابی به قلعه ادامه داشت، خود او عملیات حفر نقب را تحت سرپرستی گرفت.
بالاخره در ۱۲ ژانویه ۱۸۸۱ میلادی، حوالی ظهر در حالی که گروه‌های حمله آماده می‌شدند، حدود ۲ تـُن یا ۷۰ پوت، مواد منفجره زیر دیوار کار گذاشته شد و در حالی که آتش بسیاری از توپ‌های اردو بر آن بخش از دیوار متمرکز بود، منفجر شد.
روس‌ها از چهار طرف به سمت قلعه هجوم آوردند. با فروکش کردن گرد و غبار حاصل از انفجار، ملاحظه شد که چند بار علی رغم این اقدام غیرمنتظره به صفوف دشمن زدند، ناامیدانه تا آخرین نفس ایستادگی کردند. بدین ترتیب مقاومت ترکمنها درهم شکست. بسیاری از آنها سعی کردند از شکافی که در بخش شمال شرقی دیوار نیمه‌تمام قلعه ایجاد شده بود، فرار کنند که ناگهان قتل‌عام آغاز شد.
سربازان روس، به هیچ کس رحم نکردند. در خود قلعه حدود ۶۵۰۰ جسد شماره شد. حدود ۸۰۰۰ نفر از زنان و کودکانی نیز که راه فرار در پیش گرفته بودند، به دست واحدهای سواره نظام روس کشته شدند.
رقم رسمی تلفات روس‌ها ۲۲۸ کشته و ۶۶۹ مجروح اعلام شده، که قطعاً کمتر از میزان واقعی بود. یک ژنرال، دو سرهنگ و حدود چهل صاحب منصب دیگر جزء کشته‌شدگان بودند. این پیروزی برای امپراتوری روس، مهم و کارساز شد. در پی سقوط «گوگ تپه» حاکمیت نهایی آنها بر ترکمنستان مسجل شد و بدین ترتیب آخرین موضع مستحکم آسیای مرکزی سقوط کرد. در نتیجه ناصرالدین شاه قاجار مجبور شد با عقد قرارداد «آخال»، تسلط روسیه را بر سراسر مرزهای از دست رفته شمال شرقی خراسان به رسمیت بشناسد. روسیه با سقوط گوگ تپه و عملی ساختن انتقام نهایی از ترکمنها، به تجدید مرزهای تازه تسخیر شده پرداخت.
در روز ۲۵ مه ۱۸۸۱ میلادی، امپراتور روسیه طی فرمانی، الحاق ناحیه ترکمنها را با نام جدید «سرزمین ماورای خزر»، به روسیه اعلام کرد. انگلستان طبق معمول به روس‌ها اعتراض کرده، نگرانی خود را درباره موقعیت «مرو» ابراز داشت و در این باره تضمین‌هایی از روسیه گرفت.
ایران که ناظر جدا شدن سرزمینی بود که آن را جزیی از خاک خود می‌دانست، فقط توانست درباره تعیین موقعیت مرزها اقدام به گفتگو و مذاکره کند.
«زینوویف» وزیر مختار روسیه در ایران، تمامی سعی خود را به کار برد تا ناصرالدین شاه را وادار به امضای قراردادی کند که مواضع تسخیر شده آنان را تایید کند. اینک دولت بی‌کفایت قاجار زیر بار قراردادی می‌رفت، که عملاً منجر به الحاق بخش‌هایی از خاک ایران به روسیه می‌شد. قرارداد مرزی «آخال» در ۱۲ دسامبر ۱۸۸۱ میلادی (۱۲۶۰ هجری شمسی و ۱۲۹۹ هجری قمری)، در دوره ناصرالدین شاه قاجار به وسیله «میرزا سعیدخان موتمن الملک» وزیر امور خارجه ایران و «ایوان زینوویف» نماینده مختار روسیه به امضا رسید، که شامل ۹ فصل بود.
بعد از قرارداد ترکمانچای، قرارداد «آخال» ضربه مهلک دیگری به تمامیت ارضی ایران به شمار می‌رفت. زیرا به موجب آن، خانات ترکستان و ماوراءالنهر که از زمان صفویه کم و بیش تابع پادشاهان ایران بودند، برای همیشه از قلمرو ملی میهن ما منتزع و سرحدات شمالی ایران به حدود فعلی محدود شد.
به این ترتیب، دولت روسیه که از اواخر قرن هجدهم میلادی شروع به اجرای وصیت نامه پطر کبیر در مورد دست یافتن به آب‌های گرم خلیج فارس کرده بود، پس از آنکه در نتیجه دو دوره جنگ با ایران، سراسر قفقاز را تصرف کرد، با انعقاد پیمان «آخال» توانست دومین مرحله از برنامه توسعه ارضی خود را بدون اشکال زیاد عملی سازد.
سومین مرحله این سیاست توسعه طلبانه، ۲۶ سال بعد از این تاریخ در ۱۹۰۷ میلادی (۱۲۸۶ شمسی) با امضای قرارداد تقسیم ایران به مناطق نفوذ، تامین شد.
تاثیر فاجعه جنگ «گوگ تپه» بر مردم ترکمن به حدی بزرگ بوده که حتی در هنر موسیقی آنها نیز منعکس شده است، به طوری که مقامی از موسیقی ترکمن به همین نام است.
منبع:مهر
دیدگاه‌ها
جرا هولوکاست دیده میشه؟
قتل عام ارامنه دیده میشه؟
قتل امام ترکمن ها دیده نمیشه؟
ایا ما حقی نداریسم که از روسیه بخواهیم پاسخ گوی این حرکت نسل کشی باشه؟
ایا ما ترکمن ها نسلی نیستیم که بخواهیم از ظلمی که به ما روا شده دفاع کنیم؟
روسیه جواب بده؟
رابنیادنهادند.....وکل تاریخ ایران دردست ترکمن هاست!!
پس عجیب نیست که همه سعی درکوچک وناچیزجلودادن آنهاباشند!!
سعی درازبین بردن این قوم توانمندودانش پرورباشند!