فطرت کودک و مدرنیته

ترکمن سسی - عبدالغفور رومی - کودکی دوران فطرت و سرشت پاک هر انسانی است. پیشوایان دینی و کسانی که انسان ها را به سوی زندگی سالم هدایت می کنند، اهمیت تربیت در دوران کودکی را مورد توجه قرار داده اند. سال های ابتدایی کودک، زیربناهای رفتاری او را شکل می دهد.

رشد جسمي، ذهني، عاطفي، اجتماعي و شخصيتي کودکان چنان اهميت دارد که سهل انگاري و کم توجهي به آن ها، خسارات جبران ناپذيري را براي فرد و جامعه به همراه خواهد داشت.
کودکی دوران فطرت و سرشت پاک هر انسانی است. پیشوایان دینی و کسانی که انسان ها را به سوی زندگی سالم هدایت می کنند، اهمیت تربیت در دوران کودکی را مورد توجه قرار داده اند. در این زمینه حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَن لَم يَتَعَلَّم فِي الصِّغَرِ لَم يَتَقَدَّم فِي الكِبَرِ؛ [1] کسی که در کودکی تحصیل علم نکند؛ در بزرگسالی، تقدّم اجتماعی نخواهد داشت.» از سوی دیگر شرایط خانوادگی هر انسانی به لحاظ اخلاقی، رفتاری، انگیزشی، والدین و... در تربیت افراد بسیار مؤثر است؛ مشاهدات سال های ابتدایی کودک، زیربناهای رفتاری او را شکل می دهد. رشد جسمي، ذهني، عاطفي، اجتماعي و شخصيتي کودکان چنان اهميت دارد که سهل انگاري و کم توجهي به آن ها، خسارات جبران ناپذيري را براي فرد و جامعه به همراه خواهد داشت.
در جامعه امروزی که به دلیل مسائل اقتصادی شاغل بودن والدین اجتناب ناپذیر است و فرصت برای تربیت و نگهداری از کودکان کم و بعضاً میسر نیست، والدین از مهدکودک ها جهت رفع این کمبود استفاده می کنند. در مهدکودک‌های امروزی ضمن نگهداری از کودک برای سرگرمی و بعضاً آموزش کودکان، بازی ها و تعالیمی به آن ها آموزش داده می شود که با فرهنگ و مذهب ما منافات دارد؛ مثل: رقص باله، زبان انگلیسی، شعرهای بی محتوا و... که یادگیری این موارد، آموزش فرهنگ و به تبع آن برخی موارد مذهبی را نیز در پی دارد.

لزوم تربیت دینی
بی‌تردید اگر تربیت براساس مفاهیم دینی وسیره‌ی نبوی و مبنای آن یادگیری مفاهیم دینی باشد، تأثیری شگرف در کودک بر جای خواهد گذاشت. در گذشته سن پنج –شش سالگی سن ورود به مکتب‌خانه و آموزش نماز و الفبا و قرآن بود. در اروپا از اواسط قرن هجدهم به بعد این دوره را زمان ورود به باغ کودکان نامیده اند.[2]
ما امروزه نیازمندیم که کودکان را بر اساس فرهنگ و مذهب خویش در مهدکودک ها آموزش دهیم. یکی از وظایف مهم هر پدر و مادری برای فرزندش یاددادن فرایض و واجبات دینی از قبیل نماز، روزه و.... است. اگر این کار به صورت اصولی و منطقی صورت گیرد عاملی مثبت و مؤثر در ممانعت و بازدارندگی او از انحرافات اخلاقی و عاطفی خواهد بود؛ لذا با توجه به شرایط جامعه و والدین، این آموزش‌ها توسط مهدکودک‌ها ارائه می گردد که البته پیداکردن مهدکودک مناسب با این نوع آموزش‌ها وظیفه پدر و مادر است.
وجود گرایش دینی و میل به سوی امور مذهبی در کودک می تواند درآموزش مفاهیم دینی به ما کمک کند. مفاهیم اصلی دین اسلام، از قبیل اعتقاد به خدا و دین، اموری هستند که با سرشت اولیه و دست نخورده کودک، و به تعبیر قرآنی، با فطرت او سازگار است. علاقه مندی کودک به دین و خدا، ذاتی است و در درون او وجود دارد و در سنین پس از بلوغ به شکوفایی می رسد. کودک، فطرتی خدا آشنا دارد که تعلیم و تربیت در اصل، رشد و شکوفایی این فطرت را بر عهده دارد و معلم پرورش دهنده آن است. در این زمینه، پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «كُلُّ مَولودٍ يُولَدُ على الفِطرَةِ و إنّما أبَواهُ يُهَوِّدانِهِ و يُنَصِّرانِهِ؛ [3] هر نوزادی با فطرت خدایی به دنیا می آید و این پدر و مادر او هستند که او را از مسیر فطرت سلیم خود منحرف ساخته، یهودی یا نصرانی می سازند.»

راهبردهای تربیت دینی
1-مراقبت و الگوسازی: کودکان، مقلدین و تقلیدکنندگان ماهر و مشهوری هستند. کودک، هر رفتار و عملی را که از والدین خود ببیند(سالم یا ناسالم) از آن تقلید و تبعیت می‌کند؛ زیرا والدین خود را به عنوان الگو قرار می دهد و بسیاری از حرکات و رفتارهای آنان را تقلید کرده و یاد می‌گیرد. قرآن کریم در زمینه تأثیر گفتار و رفتار والدین بر فرزندان می فرماید: «وَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً قالُوا وَجَدْنا عَلَیْها آبائَنا و....؛[4] و هنگامى که کار زشتى انجام مى دهند مى گویند: پدران خود را بر این عمل یافتیم و....»  

2-سبک زندگی: سبک زندگی اسلامی  از عوامل تأثیرگذار بر تربیت کودک است. در واقع، والدین با شیوه و سبک زندگی اسلامی نوعی فضای معنوی و فرهنگی را برای رشد فطرت خداجو و تمایلات‌ دینی فرزندان در خانواده ایجاد می‌کنند. والدین اگر محیط زندگی و خانواده خود را مذهبی کنند به طوری که همه چیز(مثل رفتار، گفتار، معاشرت، تفریح و...) رنگ مذهب داشته باشد، باورها، اندیشه ها و ارزش‌های اخلاقی در فرزندان نهادینه می شود.
[Forwarded from غفور آخون رومی ج]
3-رسانه های آموزشی: از کارکردهای رسانه، آموزش، تبلیغ، ترویج پیام های دینی و... در راستای ارائه برنامه‌های آموزشی مذهبی است. رسانه می تواند محیطی در جهت دینداری، بیداری اسلامی، کارکردهای عبادی، سیاسی، آموزشی، تربیتی و نظامی امت اسلامی باشد؛ مثل نیایش های آنلاین، مراسم مذهبی آنلاین، برگزاری شعائر دینی مجازی، زیارت آنلاین و....! با پیدایش و ظهور تکنولوژی های جدید اگر پیام‌های دینی و مذهبی دارای جذابیت های بصری و هنری ویژه ای باشند، می توانند توجه کودکان را جلب کرده و سبب تعالی و آگاهی در زمینه های اصول و فروع دین و فرهنگ اسلامی گردند.

4-فضا و محیط های دینی و مذهبی: با اینکه برخی ویژگی های شخصیت افراد بستگی به ژنتیک و خانواده دارد اما شرایط محیطی نیز نقش بسزایی در ظهور و بروز آن ها ایفا می کند. قرار گرفتن کودک در محیط های فرهنگی و مذهبی(مثل مراسم جشن، مولودی،  و...) نقش مؤثری در رشد باورها و اعتقادات دینی و مذهبی او دارد. در واقع، ارتباط و تعاملی که با محیط دارد و تجربه ای که از حضور در محیط و مراسم کسب می کند، سبب رشد و بالندگی باورها و ارزش های دینی کودک می شود که این حکایت از نقش مهم و مؤثر والدین در این زمینه دارد.

حرف آخر  
 با توجه به بروز شکاف نسلی و تغییرات فرهنگی جامعه، این مهم لازم و ضروری است که والدین به مقوله آموزش های دینی توجه و اهتمام ویژه ای داشته باشند؛ زیرا شکاف نسلی و تغییرات فرهنگی هرچه عمیق‌تر شوند تأثیرات خود را به وضوح بر زندگی فردی و اجتماعی آینده افراد می‌گذارند.

پی نوشت:
[1] عبدالواحدالتميمي الآمدي،  درر الکلم، ح 8937 ؛ علي بن محمدالليثي الواسطي، عيون الحكم والمواعظ، ص 463 ح 8424
[2] علی اکبر سیف ،روانشناسی پرورشی
[3]  مجلسی، الانوار، ج 3، ص 281
[4] سوره اعراف،آیه28

نوشتن دیدگاه