ترکمن سسی - ناز محمد یگن محمدی - والیبال اواخر سال 1299 ش. به ایران آمد و خیلی زود مورد استقبال جوانان آن روز ترکمن صحرا قرارگرفت. توپ مخصوص این ورزش در آن دوره در ترکمن‌صحرا کم بود و جوانان عموما توپ را از پارچه یا لاستیک درست می‌کردند.
نسل‌های اول تا ششم والیبال ترکمن‌صحرا
والیبال در سال 1895 م. برابر با سال 1274 ش. یعنی حدود 125سال پیش در دنیا ابداع شد. والیبال اواخر سال 1299 ش. به ایران آمد و تعلیم آن در دارالمعلمین ورزش آغاز شد.
در ترکمن‌صحرا نیز این رشته ورزشی خیلی زود مورد استقبال جوانان آن روز قرار گرفت. توپ مخصوص این ورزش در آن دوره در ترکمن‌صحرا کم بود و جوانان توپ را از پارچه یا لاستیک درست می‌کردند.
در این گزارش ابتدا به نسل‌های نخستین بلندقامتان ترکمن‌صحرا اشاره می‌کنیم و سپس با تفصیل بیشتر به والیبال گنبد می‌پردازیم.
اولین نسل والیبالیست‌های ترکمن‌صحرا از کمش‌دفه بوده‌اند که حدود 80سال پیش در زمین‌های خاکی و با توپ‌های دست ساز والیبال بازی می‌کردند.
برخی از اعضای نسل اول تیم والیبال کومیش دفه افراد زیر بودند: خدرقاضی، عبدالحی طالبی، آتابای جعفری، نورجان تاتاری، آق‌محمد نوبری، جُماقلی فروهر(قاضلی‌کر)، ...
نسل دوم والیبال گمیشان درحدود 70 سال پیش این افراد بودند: محمدآنه بروسان، احمد طهماسبی، قربان‌قلیچ جعفری، رجب‌محمد نیازی، خدای‌نظر مردانی(کِشر)، خوجه‌دردی آتابای، اووان خزینی، خوجه‌محمد خزینی(پاسور)، ... البته برخی از این نسل دومی‌ها، اهل خواجه نفس بودند مثل قیوم شیخی، تویقلی ستایش، چوگان(پدر دکتر چوگان) و ... .
از نسل سوم والیبال گمیشان (حدود 55سال پیش) افراد زیر را می‌توان نام برد: تاشلی پیمایی، ارازجان عبایی، نورمحمد پرنیان، حاجی‌قلیچ سیدمحمدی، عطاحاجی خزینی، حاجی آخوند عمری، گون‌دوغدی قره‌جه، غفور زاهدی، قره‌جه سیدقلی، غفور خالدی، نوری توماج، قلیچ(عطا)آهنگری و... .
در گوشه‌ی دیگر ترکمن صحرا یعنی در آق‌قلا هم جوانانی بودند که به ورزش والیبال علاقه داشتند و با مهارت بازی می‌کردند که آنها را هم می‌توان در دسته دوم نسل‌های والیبالیست منطقه جای داد زیرا همان‌طوری که گفتیم نسل اولی‌ها از کمش دفه بودند.
از جوانان والیبالیست آن دوره آق قلا می‌توان افراد زیر را نام برد: آق‌محمد طعنه، تقان‌محمد پیروانی، طواق‌محمد قره داشلی، حالت کاظمی، رحیم کردی( اکنون ساکن بندرترکمن است)، حاجی یغمایی، غروی (از امچلی)، حمید سقلی
گنبد پایتخت والیبال ایران
در دهه 40 ش. گنبد جزو استان مازندران بود. تیم والیبال گنبد تیم والیبال بابل را برده و به تیم آمل باخته بود. اما پس از چند سال گنبد در مسابقه‌ای تیم آمل را با وجود داشتن ملی‌پوشان سرشناسی مثل ملوکی، طریقتی، ملک‌لو را می‌برد و قهرمان مازندران می‌شود. در رقابت‌های قهرمانی کشوری در شیراز، با حذف تیم تهران بعد از اصفهان و همدان قهرمان سوم کشور می‌شود. تعدادی از بازیکنان از جمله اراز محمد مسلمی، به تیم ملی المپیاد دعوت می‌شوند. در دهه 60 تیم والیبال گنبد که جزو استان مازندران بود در مسابقات کشوری قهرمان می‌شود و تعدادی از بازیکنان آن به تیم ملی دعوت می‌شوند.
به واسطه شهرت والیبال گنبد در سطح کشور، تیم‌هایی از ژاپن و رومانی به گنبد آمده و با تیم گنبد مسابقه می‌دهند. در سال 1362 «بای محمددوجی» و «مجیدآزمون» در ترکیب تیم ملی بزرگسالان ایران به کشور ترکیه «جام آتا تورک» اعزام می‌شوند. تعدادی از اعضای این تیم از جمله نورمحمد سرشاد و مجید آزمون و حبیب کوزه‌لی در باشگاه‌های ترکیه بازی می‌کنند.
از بازیکنان قدیمی گنبد «داولی بحری» بود که اسپک را در محوطه 3 متری زمین حریف می‌کوبید و هنوز هم ورزش دوستان جمله معروف تماشاگران آن موقع را به‌یاد دارند که هنگام کوبیدن داولی فریاد می‌زدند:«داولی چوم».
مجید گنبدی معروف به مجید آلمانی، با اسپک‌های تیز کوتاه، امتیازاتی در حساس‌ترین لحظه‌های بازی می‌گرفت و توپ‌های مرده را که به طرف جایگاه تماشاگران می‌رفت، می‌گرفت و زنده می‌کرد.
حاجی محمد یگن‌محمدی درهر منطقه زمین مثمر ثمر بود، به خصوص درتوپ‌گیری مهارت خاص داشت. ابراهیم آتابای، ارازجان مسلمی، حاجی نورقلی نیازی، نافعی‌ها، همه و همه با ارائه بازی‌های عالی امتیازکسب می‌کردند و تیم خود را در حساس‌ترین لحظه‌ها از شکست حتمی نجات می‌دادند. آنها همه عِرق و تعصّب ورزشی داشتند. بعضی از آنها هنگام باخت گریه می‌کردند.
از ویژگی‌های والیبالیست‌های ترکمن‌صحرا پرش‌های فنرمانند بلند بود که سینه‌هایشان بر فراز تور می‌آمد و در همان هنگام ضربات سنگین بر توپ وارد می‌کردند که مهار آن کار هرکس نبود. آنها زود خسته نمی‌شدند.
امکانات در آن دوره کم بود و سالن‌ها سرپوشیده نبودند. اوایل روی زمین خاکی بازی می‌شد و بعدها بتون‌ریزی شد و مواقع بارندگی با ریختن خاک اره که از کارگاه چوب‌بری «اراز عشقی» می‌آوردند سعی می‌کردند میدان را خشک کنند و برای بازی مهیّا نمایند. در دهه 40 آقای معماریان رئیس تربیت بدنی بود و جلسات مشورتی برای آمادگی تیم در مسابقات معمولاً در منزل حاجی‌محمد یگن‌محمدی برگزار می‌شد. در دهه 60 آقایان جلیل شعار به عنوان مسئول تدارکات و نوری آزمون به عنوان سرمربی و حاج نورقلی نیازی به عنوان رئیس هیئت و ارازجان مسلمی به عنوان پیشکسوت و داور و بعدها عبدالجبار دولّو به عنوان مربی بدن‌ساز زحمات زیادی برای رشد و اعتلای والیبال کشیدند.
والیبال گنبد به والیبال چشم‌بادامی‌ها و والیبال طلای سفید معروف بود. مرحوم نوری آزمون مربی سرشناسی که 35 سال برای خطه والیبال‌خیز منطقه خدمت کرد، در مصاحبه با مجله کیهان ورزشی در دهه 60 در مورد والیبال گنبد به نکاتی اشاره کرده بود که بخش‌هایی از آن صحبت‌ها را برای نمونه می آوریم:
«پشتوانه‌ی والیبال گنبد غنی و تمام نشدنی است .... با کمک آقایان جبار دولّو و محمد مصطفی صیادی تا سال 57 به پشتوانه سازی پرداختیم.....خوشبختانه در صدر هیئت والیبال گنبد حاج‌آقا نورقلی نیازی را داریم که حل‌کننده مشکلات والیبال شهرمان است....آقایان فاروق فخرالدینی و دکتر جمشید آیریا در امر آموزش هنر والیبال کمک کردن .... با داشتن مقام قهرمانی جوانان و بزگسالان در مازندران چشم به فتح مقام قهرمانی ایران داشتیم که هم در رشت و هم در اردبیل به تحقق پیوست....».
نسل‌های والیبال گنبد
نسل دوم (حدود 60 سال پیش):
منوچهر آذر، امان‌آقا مرجانی، محمدقلیچ نوبری، یوسف محمدی، حاجی محمد قره‌داغلی، پیخی آزمون، حاجی‌گلدی صداقتی، احمد عبدالله‌زاده، کریم گوکلانی، قدیرویردی رجائی، تاج محمد فصیحی، گلدی مرگن نظری، دکتر یوسف آزمون، حاجی کریم گنبدی، حاجی رحیم گنبدی، پروفسور دکتر امان‌گلدی قوجقی، داود ایگدری، انا روحی.
نسل سوم (حدود55سال پیش):
عبدالعزیز قاری، ارازجان پدری، قره اسلامی، باجانا بهلکه، عظیم آنه محمدزاده، حلیم گل‌محمدی، کامران مقدم، باجانا جیواد، حاجی بگ خوجه، غفور مختوم، نورمحمد پرنیان.
درسال 1337 ورزشکارانی از گنبد به مسابقات قهرمانی به شهر آمل به صورت مجموع والیبال و بسکتبال اعزام شدند که اسامی آنها چنین است :
مرحوم تاشان کوچکی(پدر بهمن)، غفور گوگجه‌لی(متولد1320)، قره اسلامی(متولد 1318)، قربان باد(به روش)، بهرام صمیمی(فوت بر اثر تصادف)، یعقوب بابایانی، فیروز اسکوئی، احمد زهرایی، حمید پورمحمدی(سرپرست گروه ذکرخنجر)، یحیی کاشفی(در رودخانه گل شهر رامیان غرق شد)
قربان علی هاشمی (متولد1318)، عبدالعظیم آنه محمدزاده (متولد1321)، یحیی مغروری، علی اسکوئی(برادر فیروز اسکوئی)، ...
نسل چهارم (حدود 50 سال پیش):
داولی بحری، ارازجان مسلمی، مجید گنبدی(مجیدآلمانی)، حاجی‌محمد یگن محمدی، غفور گوگجلی، آشورطاغن نافعی، حاج نورقلی نیازی، آشورجان مسلمی، قلیچ گنبدی، ابراهیم اتابای، عابی قطوری،جلیل شعار، نوری آزمون، قادیرسعادتی، خلیل عظیمی، غفور نافعی، عبدالغفور مختوم، علی نظری قره بلاغ، کاکافروتن، کریم ستایش، خوجه محمد نیازی.از تیم‌های رقیب گنبد در آن زمان تیم شاهرود بود که همیشه از حضور برخی بازیکنان از جمله داولی بحری وحاجی‌محمد یگن‌محمدی در مسابقات وحشت داشتند. یگن محمدی درتنیس روی میز(پینگ پونگ)هم در مسابقات در ارتش ایران مقام اول را به دست آورده بود.
نسل پنجم (حدود 40 سال پیش):
مجید صمیمی، عبدالرحیم محمدی، جبار گلدی نژاد، مجیدآزمون، نورمحمدسرشاد، طاهرآزمون، غفور قرنجیگ، تقی جاهد، حمید فرجی، محمدرضا آفتابی، یوسف بشر دوست، میری و...
نسل ششم (حدود 33سال پیش):
مجیدآزمون، نورمحمدسرشاد، حبیب کوزه‌لی، خلیل آزمون، نوری همتی، بای‌محمد دوجی، طاهر آزمون،غفور قرنجیگ، عبدالرحمن داز گنبدی، محمدبردی شیرمحمدلی، اصغرشعبانی، احد ارمشی، آشورمحمدگنبدی، رضافرجی، طاهر قره‌داشلی، احمد عیدمحمدی،یحیی قلیچ نیازی، بهنام کنعانی، رحمان رئوفی و...
این تیم در رقابت‌های قهرمانی کشور با مربی‌گری مرحوم خسرو قبادی و بعداً با مربی‌گری نوری آزمون در شهر رشت به‌عنوان تیم برتر به مدال طلا دست یافت. در آن دوره تعدادی از اعضای تیم گنبد کاووس به عضویت تیم ملی درآمدند.
از حامیان والیبال گنبد در سال‌های دور:
دکتر آنه‌گلدی مهمیانی، مرحوم قادیر آهنگری، دکتر عبدالغفار کر، رحیم مرادی، مرحوم حکیم شعار، علی غفاری.
اسامی تعدادی از مربیان خبره کانون‌های رشد والیبال در سال 1393 در شهرستان گنبد:
مسعود آزمون، رضافرجی، محمود دشتی، زادقلی دوجی، داود نافعی، رامین بابایی، منصور جزیده، عظیم جزیده، امید قلیچ زاده، صفایی، حمید دلاور، عبدالحامد توغدری، جلیل ایمری، بنیامین ولی محمدی، مجید آزمون، نوری همّتی، عظیم شیرمحمدلی، طاهر آزمون، یوسف فضلی، طاهر قره‌داشلی، احد ارمشی، حامد توکلی وخلیل آزمون (فرزند نوری آزمون) و ...
نظرات و پیشنهادهای پیشکسوتان، مربیان، بازیکنان قدیمی و دلسوز والیبال گنبد برای اعتلای والیبال صحرا :
ـ استفاده از تجربیات غنی و اطلاعات این عزیزان و دعوت از آنها در نشست‌ها و سیمینارهای پژوهشی
ـ تبادل دانسته‌ها و اطلاعات پیشکسوتان با کارشناسان جوان درجلسات به طور مستمر و با تنظیم تقویم‌های ورزشی
ـ ارتقا سطح علمی والیبال برای مربیان با برگزاری کلاس‌های آموزشی
ـ در ترکمن‌صحرا حداقل 1500 والیبالیست مستعد وجود دارد. چگونه است که تعداد بازیکنان ملی پوش از منطقه به انگشتان دست هم نمی‌رسد!
ـ در علم مربی‌گری و داوری، دانستن زبان انگلیسی و روان‌شناسی دراولویت است.
ـ گسترش فرهنگ انتقاد پذیری، پایین‌آوردن سطح توقع و ادعا و بسط و توسعه پذیرش پیشنهادات علمی و منطقی
ـ رسیدگی به وضعیت معیشتی و درمانی، بیمه تأمین اجتماعی کلیه دست‌اندرکاران این ورزش به خصوص بازیکنان قدیمی و آسیب دیدگان والیبال.
ـ تقدیر و تکریم پیشکسوتان در قالب یک برنامه زمان بندی شده و صدورکارت ورود رایگان به آنها جهت حضور در جایگاه
ـ ایجاد مکانی مناسب با امکانات کافی برای پیشکسوتان جهت تشکیل جلسات و هم‌اندیشی . این مکان درعین حال می‌تواند مکانی برای به نمایش گذاشتن مدال‌ها و جام‌ها و افتخارات گذشته برای نسل امروز و بازدیدکنندگان باشد. یعنی موزه ورزش شهرستان.
ـ احداث سالن‌های ورزشی استاندارد برای جوانان جویای نام و زمینه‌سازی جهت حضور آنها در مسابقات بزرگ داخلی و جهانی
منبع: آرشیو ماهنامه گل صحرا
دیدگاه‌ها