ترکمن سسی-سنتهای موجود در ترکمن صحرا که عبارت است از قراردادهای اجتماعی که در طی قرون حفظ شده و به دوران ما رسیده و در اصطلاح ترکمن به مجموعه آن «داٴب» گفته می‌شود.
سنتهای اجتماعی در آثار شفاهی ترکمنها بیشتر نمایان است این آثار شفاهی شامل آوازهای دسته جمعی دختران (لاله)، لالایی مادران (هودی)، ذکر خنجر، چیستان (متل لار)، مراسم تمنای باران (تسوید قازان)، بازی کودک و فرهنگ آن(اوین لار)
* لالایی مادران
لالایی مادران نمونه دیگری از واقعیتهای اجتماعی است که زنان ترکمن برای خواباندن کودک نجوا میکند :
آلی اوغلیم آلانچاق آقر سو بر بولانجاق
آلتمش باشی آق اوینگ گلیشگی سالانجاق
سانلا نجاقدان سالاین قاقانگ مکه یولاین
قاقانگ مکه دان گلیندا آلتن یوز یگ پایلاین
ترجمه: بخواب فرزندم، فردا (آقااویلر) قبیلهمان خواهی شد. پدرت را به مکه میفرستم وقتی از مکه آمد انگشتر طلایی بین ایل تقسیم خواهیم کرد.
* آواز دسته معی دختران(لاله)
لاله به اشعار ویژهای گفته می‌شود که از مضامین متنوع اما مشخص برخوردار است و اما لالهخوانی به مراسمی گفته می‌شود در آن فقط اشعار لاله به صورت آوازی و گروهخوانی یا انفرادی (در داخل جمع) خوانده می‌شود این مراسم مختص زنان بوده و سرایندگان اشعار و اجراکنندگان نیز همواره، دختران و زنان بودهاند.
* روایت درباره لاله
طبق روایات مردمی، لاله نام دختری است مه بنا به تعصبات قومی طایفهای، به اجبار پدر و مادر در عشق دلداده و یار خود ناکام مانده بنا به رسم ناخوشایند آن عصر، وی به عقد فردی از طایفه دیگر در فاصله دور از ایل خود در میآید. لاله در دوری و فراق از یار و دیار خود و در جدایی از دلداده خود به یاد خاطرات کودکی و همبازیها و دوستان خود میافتد و اشعار سوزناکی را زمزمه میکند و با آن مویه سر میدهد و با گذشت زمان نالههای سوزناک آن به لاله تبدیل می‌شود و الگویی برای دختران و نوعروسان بعد از خود می‌شود که غبار غربت بر چهره و داغ حسرت و فراق بر دل دارند.
لاله همان بیان درد است به درازنای تاریخ زندگی زن ترکمن
* شیوه های اجرایی لالهخوانی:
لاله به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود:
1) لاله معمولی:
در لاله معمولی هیچگونه حرکت دست، لب، النگو و یا دست و پا مشاهده نمی‌شود.
2) لاله همراه با حرکات موزون
لالههای همراه با حرکات موزون به چهار نوع تقسیم میشوند: دوداق لاله لاله با حرکات موزون لب یا لاله با لب، داماق لاله (لاله با گلو در این روش، آواز لالهخوانی با یکی از دستان به طور چهار انگشت به گلو اصابت میکند این کار باعث خروج صدای خاص می‌شود، آیاق لاله (لاله با حرکات موزون پاها، ایخیم مبل یا اگین لاله (لاله با حرکات موزون شانهها)
ترجمه فارسی یکی از مشهورترین قطعات ترانه ی آواز لاله با عنوان چونگور قوی (چاه عمیق):
اگر به چاهی ژرف سنگ بیندازی، فرو رفته و گم خواهد شد مادرجان
اگر به جای دور دختر دهی، گم خواهد شد مادرجان
چه طاقتفرسا گذر عمر در این غریبه، جایگاه مبهم، آسایشم دست نیافتنی موها! افسار مانند و بلند و تا انتهای کمر، افسوس که به موقع شانه نمی‌شود
بر روی نمد سفید رنگ، جایم خالی مانده مادرجان
در درون ظرفهای متنوعت، سهم و جیرهام مانده است مادرجان
سوزن و انگشتانه مرا، در گوشهای بباویز مادرجان
هر گاه همبازیهای دوران کودکیم آمدند، با جان و دل از آنها پذیرای کن مادرجان
و هر گاه گل پیاز پلاسیده شد، بدان که دخترت پژمرده گشت مادرجان
و ... هر گاه دوستان و همسالانم آمدند، بگو که مرده است مادرجان
* انواع بازیهای کودکان ترکمن
بازیهای کودکان ترکمن قبل از آنکه یک بازی باشد یک درس اجتمعع است که از طرف بزرگسالان تهیه و در اختیار نوجوانان و کودکان قرار میگرفت. بازیها بیشتر جنبه روانکاوی و روانشناسانهدارد.
1) بازی قره گوردوم: در این بازی یافتن محل اختفای دشمن نقش اصلی را دارد که میدان کارزار و نبرد را به خاطر میآورد.
2) آراکسیسر: در این بازی هم نقش اتحاد و یک دستی ترکمنها گویاست و نقش گرگ که همواره زندگی آنان را تهدید کرده است دشمن است.
3) آی ترک – گون ترک
بازی دختران ترکمن است که بیشتر در عروسیها اجرا می‌شود که اصطلاحا به آن آیاق الماق میگویند که در موقع بردن عروس طرف عروس سعی دارد ظاهرا عروس را به خانواده داماد ندهد.
معنی بازی (ماه و خورشید را میخواهم) است و گویای آن است که زمانی ترکمنها به عناصر طبیعی نظیر ماه و آفتاب احترام میگذاشتند و حتی نام فرزندان خود را از عناصر طبیعی انتخاب میکردند.
طرز بازی: دختران بازیگر دو دسته شده و مقابل یکدیگر این جملات را رد و بدل میکنند.
دسته اول: آی ترک، گون ترک /ترجمه: دختری به سان ماه و خورشید میخواهم
دسته دوم: هر کیمه گلجک گرهک، بیزدان سیزا کیم گرک/ ترجمه: نصیب شما چه کسی خواهد شد از ما چه دختری میخواهید.
دسته اول : اووی ینگهلی گرهک، آردی تنگهلی گرهک / ترجمه : دختری که جلویش ینگههایش روان و پشت سرش تنگههای پول – واحد قدیم پول آن زمان – دختر به سان شیرین زبانی بلبل
دسته دوم: وردا، یقدا، آلاقا/ اگر توانستی حمله کن و بگیر
بالاخره دسته اول به سوی دسته دوم هجوم میآورند و میخواهند دختری را از دسته اول بگیرند که یا موفق می شوند یا نمیشوند.
* ذکر خنجر
یکی از آداب و سنتهای اجتکاعی ترکمن رقص نمایش ذکر خنجر است مراسم علاج بیماریهای روحی و روانی و آمادهسازی روحی سربازان آماده جنگ و مفهوم اتحاد از مشخصه این مراسم نمایشی است.
ایستاده: ایادوسلار برادرلار الیمدان شونقاریم اوشدی
توتامی دسیم قولیم یتمز ایکی با قیم اوزلیب قاچدی
آمین خدا - آمین خدا
هو، ها، هو
حلقه زده ایستاده:
ای کریم، بوبا کریم، قادر خدا، سندان مدد
بارچالار نینگ آتاسی، آدم حوا، سنگامدد
هر نه بولغا ، کل عالم انبیا ، سندن مدد
فخر عالم ، حق حبیب ، مصطفی سندنمدد
هو ، ها ، هو
ای گوزیم سنی ای گوزله یار ای دیلیم سنی ای سوزله یار
ای قلبیم سنی ای ایسته یار آی آلای آلای
حلقه زده هو ، ها ، هو
ترجمه: ای یاران برادران مغ شاهینم ز دستم گریخت
دستانم بگرفتن آن قادر نیست زیرا دو دستم از بدنم گسیخت
خدایا مرا یاری ده هو، ها، هو
ای کریم کارساز، قادر متعال از تو مدد
ای آدم و حوا نیای انبیا از تو مدد
ای انبیا، هر چه هستی عالم از شماست مدد از تو
ای حبیب فخر جهان محمد مصطفی از تو مدد
هو، ها، هو
یا رب، یا رب، یا رب چشمانم ترا مینگرد زبانم گویای توست قلبم ترا میخواهد یا رب، یا رب
* آیینهای جشن و سرود در میان اقوام ترکمن
* جشن آقآش:
جشن هم سن شدن با پیامبر اکرم (ص) است. همانطور که میدانیم رحلت حضرت رسول اکرم (ص) در سن 63 سالگی اتفاق افتاده هریک از ترکمنها چه زن چه مرد وقتی به سن 63 سالگی میرسند به تبریک سن رسول الله جشن میگیرند و ضیافت میدهند و مردان در این روز بر سر خود عمامه و زنان نیز بر سر خود آق چارقد(روسری سفید) میگذارند.
* جشن پایان یافتن قالی ترکمن:
دختران ترکمن در خانه قالی جهیزیه عروسی خود را خود میبافند. چون همه همسایهها و اقوام و خویشاوندان در بافت این قالی سهیم هستند، روزی که میخواهند قالی رل قیچی بزنند، جشن و شادمانی بر پا میکند. این جشن به این علت اهمیت دارد که بخش عمده جهیزیه دختران قالی ترکمن است.
* جشن تولد کودک:
این جشن با یک ویژگی خاص همراه است. اگر در خانوادهایی فرد متنوعی وجود داشته باشد اولین فرزندی که در همان خانواده به دنیا میآید، اسم متوفی را به خود منتسب میکند. چنانچه پدری در خانواده فوت کرده باشد، اولین پسر خانواده و اگر مادری مرحوم شده باشد، نام نخستین دختر را بر روی او میگذارند. به این کودک بزرگمرد کوچک و بزرگ زن کوچک میگویند.
فرزندی که نام مادر را به همراه دارد اجه و کودکی که اسم پدر را زنده کرده است، داده یا کاکا مینامند در واقع در هر خانواده ترکمن اجه و داده وجود دارد.
با به دنیا آمدن این کودک، اقوام، دوستان و خویشاوندان در جشن تولد شرکت میکنند آنها میگویند بزرگ مرد و بزرگ زن رفت و کوچک مرد و کوچک زن آمد و به این فرزند علاقه بسیار دارند و به او احترام ویژهای را قائل میشوند.
منبع:خبرگزاری فارس
- نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- نظرات حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های اسلامی منتشر نمی‌شود.
- نظرات بعد از ویرایش ارسال می‌شود.