برقراری ارتباط موثر

ترکمن سسی - انسان موجودی اجتماعی است و برقراری ارتباط اولین ضرورت یک زندگی اجتماعی است. یکی از رسالت های مهم انسان در جهان، ایجاد گسترش، تداوم بخشیدن و عمق بخشیدن به روابط بین فردی است.

روابط بین فردی مهمترین مولفه های زندگی ما از بدو تولد تا هنگام مرگ هستند و بزرگترین تنبیه برای انسان تنها ماندن است.
ارتباط پدیده ای اسـت که طی آن اطلاعات منتقل می شود. اگر اطلاعات به نحوی انتقال یابد که در ذهن فرستنده و گیرنده یک معنی واحد شکل بگیرد می توان گفت ارتباط کامل بوده است.
هنگامی که ارتباطی را برقرار می کنیم، دو خواسته اصلی داریم: 1- تولید احساسات مثبت 2- رسیدن به هدف

اجزای ارتباط
فرستنده: ارسال کننده اطلاعات.
گیرنده: دریافت کننده اطلاعات.
راه ارتباطی: مسیری که اطلاعات برای انتقال در آن جریان می یابد.
پیام: حاوی اطلاعات است که باید منتقل گردد.
معنا: مجموعه ای از مفاهیم شناختی و عاطفی که اطلاعات در ذهن افراد تشکیل می دهند.

ارتباط موثر: تنها وسیله انتقال اطلاعات بین افـراد می باشد، راه نشان دادن احساسات به دیگران و بهترین روش بـرای حل سوء تفاهم ها اسـت و لازمـه رشـد یک اجتماع است.
ارتباط ناموثر: بـاعـث ایـجـاد ســوء تفاهم، نارضایتی، احساس تنهایی و تعارض در افـراد خـانـواده و جامعه می شود. در طول زمان به اعتماد به نفس افراد آسیب می زند و توانایی فرد را برای مقابله با مشکلات زندگی کاهش می دهد.

عناصر اصلی ارتباط
عناصرکلامی: عناصر کلامی ارتباط شامل آن وجهی از ارتباط است که اختصاصا به محتوای کلام و فرآیند بیان کلامی مربوط می شود. منظور از محتوای کلام، آن چیزی است که بر زبان می آوریم. برای مثال جذاب بودن محتوای کلامی، تهدید آمیز نبودن آن، شورانگیز بـودن موضوع صحبت، غم افزا نبودن و نظایر آن، باعث تسهیل ارتباط می شود. توجه به ابعاد فرهنگی و حتی خرده فرهنگی در محتوای کـلام یکی از مهم ترین عـوامـل درافـزایـش کارآمدی ارتباط اسـت.
از طرفی فرایند برقراری ارتباط کلامی هم مهم است که شامل چگونگی شروع صحبت، نحوه جمله بندی و زمان بندی ارتباط کلامی، ملاحظات موقعیتی و بالاخره چگونگی جمع بندی و ختم کالم است.
عناصرغیر کلامی: شامل آن وجهی از ارتباط است که اختصاصا به جنبه هایی غیر از محتوای کلامی مربوطند. این عناصرشامل حاالت چهره (حرکات ابرو و دهان)، آهنگ صــدا، بلندی صــدا، ژسـت هـای بـدنـی، تـن صدا (کششهای آوایی کلام) و تماس چشمی و گوش دادن است.

گوش دادن فعال
گوش دادن فعال یکی از مهمترین عوامل موثر در ارتباط است. شنیدن و گوش دادن دو مقوله متفاوت هستند. شنیدن عمل ادراک اصوات است. این عمل غیر ارادی بــوده و فقط بـه دریـافـت مـحـرک هـای شـنـیـداری اطـلاق می شود. گوش دادن فعالیت انتخابی شامل دریافت و تفسیر محرک های شنیداری است.
اهداف گوش دادن فعال عبارتند از: کسب اطلاعات، گرفتن راهنمایی، درک راهنمایی، درک دیگران، حل مشکلات، فهمیدن احساسات دیگران و حمایت عاطفی دیگران.

روش های موثر برای گوش دادن فعال
1 - به فرد توجه کنید و به فرد مقابل نگاه کنید. نشان دهید که به حرف های او علاقه مند هستید. کمی به طرف او متمایل شوید. نشانه های غیر کلامی او را به شیوه های ظریف تکرار کنید. با گفتن کلماتی او را به صحبت بیشتر در مورد موضوع تشویق کنید. سعی کنید آنچه را که گفته می شود بشنوید. ببینید هر چیزی را چگونه می گوید. کمتر صحبت کنید.
2- سوال کنید. با این ترتیب: به فرد مقابل نشان می دهید که گوش می کنید. اطلاعات را جمع کرده و سازماندهی کنید
3-بازخورد داده، بازگوکرده و خلاصه کنید. توجه نمایید که: بـازخـورد دادن راهـی بـرای بررسی ایـن اسـت که آیا برداشت شما درست است یا خیر. برای بازخورد دادن، آنچه را که گوینده گفته است تکرار نموده یا بازگو کنید. گاهی تکرار چند کلمه آخر، گوینده را به ادامه گفتار تشویق می کند.

خصوصیات گوش دادن فعال موثر
برای گوش دادن فعال، شنونده باید پیام های مختلف را شنیده، معانی را درک کرده وسپس با ارایه بازخورد مطمئن شـود که بـرداشـت وی صحیح بــوده اســت. در صورتی که گوش دادن ویژگی های زیر را داشته باشد در ایجاد ارتباط موثر، بسیار ثمر بخش است. اختصاص زمان بیشتر به گوش دادن بجای صحبت کردن عدم تکمیل جمالت دیگران عدم پاسخ به سوال با یک سوال دیگر آگاه بودن از سوگیری ها نپرداختن به تخیل یا عدم اشتغال ذهنی با مسایل دیگر عدم سلطه جویی در مکالمه تعیین پاسخ ها پس از اتمام صحبت های فرد مقابل دادن بازخورد پرسیدن سوال های بازپاسخ؛ با استفاده از این سواالت فرد را تشویق می کنیم که احساسات خود را بیان کند.

توصیه هایی برای کارآمد تر کردن ارتباط کلامی
هنگام صحبت کردن
مطمین شوید که شنونده فرصت سوال کردن یا اظهار نظر کردن را دارد. سعی کنید خود را جای شنونده قرار دهید واحساسات او را در نظر بگیرید آنچه را میخواهید بگویید، واضح بیان کنید. به شنونده نگاه کنید. مطمین شوید که آنچه می گویید با تن صدا و زبان بدنی شما هماهنگی دارد. تن وآهنگ صدای خود را تغییر دهید. مبهم صحبت نکرده و با بیان جزییات زیاد موضوع را پیچیده نکنید. از دیدن عالیم آشفتگی در شنونده غفلت نکنید.
هنگام گوش دادن
سوال بپرسید تا کامل متوجه شوید که موضوع چیست. موضوعات را آن طوری که فهمیده اید خلاصه کنید. گوش کنید واز قضاوت درباره آنچه که گوینده می گوید پرهیزکنید.

موانع ارتباط موثر
بعضی از پیامها مانع از برقراری ارتباط موثر بین افراد می شود. پرهیز از این موانع باعث ثمر بخش شدن ارتباط می شود. این دسته پیامها شامل مـوارد ذیل هستند: دستور دادن، هدایت کردن، ابلاغ کردن، اخطار دادن، تهدیدکردن و هشدار دادن موعظه، نصیحت کردن توصیه، پیشنهاد یا راه حل ارایه دادن وادار سازی از طریق استدلال، سخنرانی یا بحث کردن قــضــاوت کــــردن، انـتـقـاد کــــردن، مـخـالـفـت کــــردن و مقصرشمردن دیگری، تحسین کردن، ارزش یابی مثبت، اسم روی هم گذاشتن، مسخره کردن و تحقیر کردن تفسیر، تحلیل و تشخیص پزشکی و روانشناسی روی همدیگر گذاشتن، اطمینان بخشی، هم حسی و حمایت وارسی، بازجویی و بازپرسی، پرت کردن حواس، عوض کردن صحبت وگول زدن.
منبع: دکتر لادن فتی، دکتر فرشته موتایی. شهرام محمدخانی، مهرداد کاظم زاده عطوفی. مجموعه مهارتهای زندگی (1395)چاپ اول، ناشر: میانکوشک

تنظیم کننده: ناهید اکبر ی مقدم / مرکز مشاوره آرامش پلیس گلستان

نوشتن دیدگاه