گنجینه ناشناخته فرهنگ و ادب ترکمن « آنا قربان قلیچ تقانی »

ترکمن سسی - قامتی متوسط و چهره ای روشن داشت که قاب عینکی طبی با شیشه های ضخیم حالتی فکورانه به آن میداد. پیشانی بلند، فهم و درک بالا، سخنوری و در عین حال خلق نیک از خلاقیت هنری ادبی او حکایت میکرد.

نامش آنا قربان بود و نام خانوادگیش قلیچ تقانی. از تیره قرنجیک. پدرش امان جان معروف به أمه جان و مادرش اوغول بی بی دختر روحانی صاحب نام و دانشمند ترکمن عبدی جان آخوند نبوی نژاد.

وی در آبان ۱۳۲۵ شمسی در شهر گنبد قابوس بدنیا آمد و در خرداد ۱۳۷۷ در شهر گرگان دار فانی را وداع گفت.

با اینکه در خانواده ای فقیر بدنیا آمده بود اما با اتکا به ذات باری و بهره گیری از استعداد ذاتی، شاعر و ادیبی توانمند شد. آناقربان گنجینه ای ارزشمند از میراث فرهنگی ۔ ادبی ترکمن را در دل داشت اما افسوس که ناشناخته زیست و قدرش ندانستیم. او غنای دل خود را بیشتر با توده مردم سهیم بود و در جشن ها و اعیاد، در سوگ ها وسو کواری ها همدم و همراز همنوعان ساده دل و صحرایی خود بود.

در عرصه فرهنگ عامه (فولكلور) تحقیقات با ارزشی بانجام رساند همچون: مراسم جشن ختنه سورانی، سوارکاری، مراسم جشن عروسی و آداب و سنن متنوع ترکمنها.

تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در گنبد قابوس باتمام رساند. کودکی که در هفت سالگی مادرش را از دست داده و بخش عمده ای از بار مخارج خانه و برادران و خواهران خردسال و يتيم بردوش های نحیف او قرار گرفته بود از همان دوران در کوره کار و تلاش طاقت فرسای جسمی و روحی پخته شد. علیرغم شرائط دشوار معیشتی، آنا قربان از نوجوانی به فراگیری و اندوختن میراث فرهنگی – ادبی ترکمن مشغول می شود. پس از اتمام تحصیلات متوسطه جهت همکاری به رادیو گرگان بخش ترکمنی دعوت شده مشغول بکار می شود.

با فراهم شدن شرایط مساعد کاری او با عشقی وافر و انگیزه ای جوهری به فراگیری، گرد آوری و ارائه گنجينه فرهنگ عامه ترکمن می پردازد. برنامه های تهیه شده وی چه در رادیو و چه در تلویزیون بویژه برنامه ای تحت عنوان «شاه ولی آقا …..» با مضمون افسانه های ترکمنی که برای کودکان تهیه شده بود تماشاگران و شنونده های بسیاری را بخود جلب میکرد.

او در عرصه نمایش نامه نویسی و بازیگری نیز استعداد شگرفی داشت. بازی او در نمایشنامه «نار آغيز» هرگز از یادها نخواهد رفت. همین طور بازیگری و نوشتن متن برای تعدادی فیلم مستند سینمایی و تلویزیونی. او در شعر و شاعری نیز دستی داشت و لحظات تنهایی و تأمل خود را با سرودن شعر زینت میداد.

انسان هایی هستند که در زندگی سعی در حفظ ارزش های انسانی خود دارند. آنها آگاه هستند که پایبندی به ارزش ها و هنجارهای والای انسانی است که آنها را در حیات و ممات در بین مردم سرافراز و آبرومند نگه خواهد داشت.

ارزش هایی همچون پایبندی به اصول، زندگی باورمند، عدم آلودگی به مال و جاه دنیایی و همینطور مراقبت از حرمت و شرافت انسانی. اینها شاخصه هایی بودند که آنا قربان نیز در دوره کوتاه حیات خود سخت بدانها – پایبندی نشان داد. او گرچه کارهای ارزشمندی در زمینه ادبیات، فرهنگی و فولکلور ترکمن صورت داد اما هیچگاه در صدد نیامد که آنها را در بوق و کرنا کرده و برای خود شخصیتی کاذب دست و پا کند. فروتنی، خضوع و خشوع و خویشتنداری از او انسانی فرهمند ساخته بود اما صد افسوس که ما خیلی دیر به صرافت شناخت این جوانب شخصیتی او افتادیم.

آنا قربان در سال ۱۳۵۱ بمدت 14 ماه در زندان ستمشاهی و در سخت ترین شرائط شکنجه، سلول انفرادی و محرومیت را تحمل کرد اما به عهد خود با مردم خود، با فرهنگی خود و تاریخ و ادبیات خود وفادار مانده هیچگاه عشق و شورورزی خود را در مسیر خدمت به فرهنگ و ادب و هنر مردمش از دست نداد بلکه با گذشت ایام این احساس او در عمق ریشه دوانده شاخ و برگ گستراند.

روحش قرین رحمت ایزدی باد

این یادواره تحت عنوان “یاد یار” بقلم شاعر ستار سوقی در مجله یاپراق منتشر شد.

“یاپراق”: سال پنجم، شماره ۲۰، زمستان ۱۳۸۱، ویژه نامه موسیقی سنتی ترکمن

نوشتن دیدگاه