غارساق یا روباه ترکمنی

گنبدکاووس : ترکمن سسی - عبدالغفار جمال زاده یادداشت نویس ترکمن در یادداشتی جالب ضمن معرفی روباه ترکمنی که در زبان ترکمنی غارساق نام دارد از تلف شدن این حیوان ریزجثه در جاده های ترکمن صحرا ابراز تاسف کرده است.

عبدالغفار جمال زاده نوشته است:

هرچه بود تمام شد. زبان ، زبان مادری بود. درست و نادرست قشنگ منظور طرف را می فهمیدیم. در تاتار علیا، دوران کودکی را در آن زیبا کده گذراندم به آدم کوتاه قد، تیز و زرنگ" غارساق " می گفتند. آن زمان به این تصور بودم که کلا به آدم های زیر کاهی کوتاه قد " غارساق" می گویند. بعد این شعر مختومقلی را دیدم:
درد چکنلر درد بیلر،( درد آشنا، درد شناسند)
نامرد، اوزین مرد بیلر،( نامرد خود را مرد پندارد.)
تیلکی خود را، قورت بیلر، ( روباه خود را گرگ پندارد،)
غارساق اوزین، سگ سایار، ( غارساق خودر سگ پندارد)

با این حساب غارساق چیه؟.یعنی آدم کوتاه قد زیرک، یعنی آدم زرنگ، به چه مناسبتی خود را شبیه سگ بداند و به سگ بودن خود افتخار بکند. معلوم شد که تسمیه آدم زرنگ و هفت خط و خال به غارساق،  مجازی بوده است. غارساق در زبان ترکمنی، به جانور شبیه روباه می گویند که در اصل پا های کوتاهی داشته است. در اثر سازگاری با شرایط ترکمن صحرا پا های آن نسبت به پای غارساق های ترکمنستان، ازبکستانی و قزاقستانی بلندتر می شود. با این وصف و بر گفته از زبان  آنان این جانور در ترکمن صحرا غارساق نامیده می شود. به اینکه زیستگاه این جانور در ایران، فقط ترکمن صحرا شناخته شده در زبان فارسی، این جانور، روباه ترکمنی اسم گذاری شده است.

در یاد داشت های ویکی پدیا، مشخصات غارساق چنین است:
"روباه ترکمنی کوچکتر از روباه قرمز می‌باشد و پاهایش نسبتاً بلندتر و گوشش کوچکتر است که در قاعده پهن می‌شود و دندانهای کوچک و همچنین جمجمه‌ای پهن دارد. رنگش خاکستری می‌باشد و با ته رنگ نقره‌ای-خاکستری و قهوه‌ای روشن و قرمز. زیر پوزه‌اش سفید است. طول بدنش بین ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر است و طول دمش بین ۲۲ تا ۳۵ سانتیمتر و پشتشان سفید مایل به قرمز هست.

جثه این روباه، کوچک‌تر و دست‌وپای آن، بلندتر از روباه معمولی است و مشخصه اصلی آن دم نسبتاً کوتاهی به‌شمار می‌رود که برخلاف سایر گونه‌ها، انتهای آن به زمین نمی‌رسد. روباه ترکمنی در فصل زمستان، موهایی بسیار بلند و به‌رنگ خاکستری متمایل به سفید دارد که این رنگ در تابستان، به رنگ نخودی مایل به قرمز و موها تغییر پیدا کرده و موهای آن نیز کوتاه می‌شود.

تشخیص روباه ترکمنی از روباه معمولی کار دشواری نیست. پشت گوش‌های روباه ترکمنی به همان رنگ بدنش یعنی دارچینی‌رنگ است و روباه معمولی پشت گوش‌هایش سیاه‌رنگ. ضمن اینکه روباه معمولی نوک دمش سفید است و نوک دم روباه ترکمنی سیاه‌رنگ. کوچکی جثه، بادامی‌تربودن چشم‌ها و اندازه دمش هم تشخیصش را آسان می‌کند. "
یکی دیگر از مشخصات جالب غارساق، که آن را از روباه معمولی متمایز می کند، خلق و خوی سگ گونه آن است. دوست دارد با آدم ها باشد. مثل سگ از دست انسانه غذا بخورد. ولی به هیچ عنوان مثل سگ وفادار نیست. زیر بار فرامین و فرمایشات آدمی نمی رود. غذا را می خورد و بعد می زند به چاک. اینکه مختومقلی می گوید: غارساق خود را سگ پندارد، یعنی با وصف اینکه ظاهری به مراتب زیباتر و چشم نواز تر و مظلوم نماتر از سگ دارد، اصلا و ابدا خوی سگ را ندارد. دزدی می کند. بلای جان طیور مخصوصا غاز و اردک می باشد. چشم به هم زدنی ترتیب بیست تا از بچه غاز مرا، در تابستان گذشته در شالیزار رها کرده بودم، داده با این وصف نگهبان سپردم کاری با غارساق یا روباه ترکمن نداشته باشد. شاید او نیز به این نتیجه رسیده که زمان پرورش طیور به روش سنتی به پایان رسیده و مجوز پرورش طیور به روش صنعتی برای هر کسی داده نمی شود.

بگذریم، بعد از بازنشستگی، عمده سرگرمی من، گردش در ترکمن صحرا با دوچرخه است.متاسفانه کمتر جاده ای وجود دارد که روزانه یکی یا دو غارساق  توسط خودرو ها کشته نشوند،
یادداشت های عبدالغفار جمال زاده

نوشتن دیدگاه