نگاهی به ساختمان و اجزای دوتار ترکمن

ساختمان دوتار ساده است. امّا نوع کیفیّت صدای دوتار به نوازنده آن بستگی نداشته، بلکه در يک درجه مشخّص بستگی به استادی دارد که آن را می سازد. ساختمان دوتار مھارت و فنون کاملی را طلب می کند.

 دوتار اساساً از چوب درختان توت و زردآلو (بخش کدو شکل آن از چوب توت دسته آن از چوب زردآلو) ساخته می شود. آن عبارت از سه قسمت می باشد. آن قسمتھا به زبان ساده، بخش کدو شکل، دسته و درب بخش کدو شکل آن می باشد.
وظیفه بخش کدو شکل عبارت است از به طنین انداختن و تقويّت صداھائیکه از ارتعاش تارھا تولید می شود. بخش کدو شکل بصورت مخصوص خود ساخته می شود. امّا بستگی به چوب و خواست اوستايی که آنرا می سازد می تواند بزرگ، متوسّط و کوچک باشد. کیفیّت طنین صدای دوتار در زير و بم بودن آن بستگی به ساختمان بخش کدوئی شکل آن دارد.
 اگر خواست نوازنده، جھت تولید صدای گنگ و بم طنین دار باشد، در اين صورت اوستا ديواره ھای بخش کدوئی شکل دوتار را نازکتر درست میکند. جھت تولید صدای زير، کشش دار، ديواره ھای آنرا کمی ضخیم تر می سازند. جھت تولید صدای ملفوظ با تناژ قوی که از درون بخش کدوئی شکل دوتار بر می خیزد، بستگی به ساختمان درب آن دارد.
تعداد شانزده تا از سوراخچه ھای کوچکی که بر روی درب آن تعبیه شده است، جھت تنظیم صدای دوتار می باشد. روی دسته دوتار پرده ھا، تار و کلید کنترل تار قرار گرفته است. وظیفه تار ھائیکه بر اثر حرکات و ضربات گوناگون دست به ارتعاش در می آيد عبارت است از تولید صدای خواسته شده که نوازنده با استفاده از پرده ھای دوتار يعنی گرفتن طول سیم دوتار بر روی پرده ھا صدای مولّده را تیمار داده در جريانھای صوتی مختلف می تواند جاری سازد. به عبارت ساده تر آھنگ بنوازد و بسازد.
در زمانھای قديم تارھای دوتار را از زه (روده حیوانی) درست می کرده اند. بعدھا اين زه جای خود را به ابريشم داده است) دو خط طرفین دسته دوتار که از قديم باقی مانده است، به منظور بستن گره ھای زه بوده است. در حال حاضر از اوايل قرن بیستم تارھای سیمی مورد استفاده قرار می گیرد.
 تارھائی که روی دوتار قرار دارند از ناحیّه بیرونی ته بخش کدوئی شکل آن که بصورت گیره معمولاً از شاخ حیوانی آنرا درست می کنند و به آن بزبان ترکمنی «بوينوز» گفته می شود، محکم گره می خورد. سر ديگر اين تارھا به دسته آن که کلید کنترل تارھا در آن قرار دارند و بزبان ترکمنی به آن «قولاق» گفته می شود، می پیچانند. نقش قولاقھا به کوک انداختن و تنظیم گام صوتی آن می باشد. در ھنگام کوک دوتار جھت ھمآهنگی ھرچه بھتر آن، کلیدھای کنترل را کمی بالاتر از دسته قرار می دھند. به ھمین جھت اوستائی که در روی دوتار دو تا برجستگی مخصوصی را در نظر می گیرند، يکی از آنھا در نزديک کلیدھای کنترل که به آن بوينوز يا «شیطان اشک» و ديگری را روی درب بخش کدوئی شکل قرار می دھند که به آن «اشک» که در فارسی معادل با «خرک» می باشد، نامیده می شود. برای اينکه تارھا محکم و کلیدھای کنترل شل نگردد بالای «شیطان اشک» پرده ای را قرار می دھند که به آن «شیطان پرده» گفته می شود.
منیع :سایت بایراق

نوشتن دیدگاه