ترکمن سسی - اجرای آیین سنتی «یا رمضان» و طنین غریو «آللاو» (الله هو) شب گذشته در مناطق ترکمن نشین استان گلستان اعم از شهر و روستا، رنگ و بوی معنوی رمضان را بیش از پیش نمودار کرد.
به گزارش ایرنا، آیین «یا رمضان» توسط ترکمن های استان گلستان در شب چهاردهم ماه مبارک رمضان به اجرا در می آید؛ در این شب گروه های مختلفی از یا رمضان خوانان بعداز اقامه نماز عشا و تراویح، از مقابل مساجد محلات به راه می افتند و تا پاسی از شب به خواندن اشعاری در وصف ماه مبارک رمضان می پردازند.
یا رمضان خوانان در اشعار خود با بیان اجر و ثواب روزه داری و احوالات روزه داران و روزه خواران، شور و حالی در بین مردم روزه دار ایجاد می کنند.
زمزمه های برگزاری آیین یارمضان از یکی دو روز قبل از فرارسیدن موعد آن، بین خانواده های ترکمن استان گلستان می پیچد و از آغاز شب چهاردهم ماه، انتظار برای شنیدن اشعار یا رمضان خوانان و غریو «اللاو» ( الله هو) همراهی کنندگان آنان به اوج می رسد.
در شب چهاردهم ماه مبارک رمضان درهای منازل ترکمن ها تا پاسی از شب برای پذیرش گروه های 'یارمضان خوان' باز است و اعضای خانه با شنیدن نخستین مصراع از اشعار یا رمضان در حیاط منزل خود، به استقبال گروه آمده و در پایان هر قطعه شعر، به همراه گروه یا رمضان خوان، غریو «آللاو » سرداده و در انتها با هدیه ای که در زمان حاضر به طور معمول پول نقد است، به رسم انفاق و صدقه، گروه را بدرقه می کنند.
فعالیت گروه های یا رمضان خوان، اشعاری که در وصف این ماه مبارک قرائت می شود و غریو « آللاو» هایی که سرداده می شود، شور وحالی در بین روزه دارانی که نیمی از ماه رمضان را سپری کرده اند ایجاد می کند و در این شب، نشاط خاصی بین ترکمن ها ایجاد می شود.
در شب چهارده ماه مبارک رمضان، سرزندگی و نوعی نشاط معنوی در مناطق ترکمن نشین استان گلستان اعم از شهر و روستا موج می زند و به نوعی مشقات روزه داری نیمه اول ماه مبارک از جان و تن به در شده و روزه داران مهیای ادامه عبادتی می شوند که خدای متعال به مدت یک ماه برای آنها معین کرده است.
آمانقلیچ شادمهر از محققان مسائل فرهنگی ترکمن ها معتقد است که آیین «یا رمضان» با روح معنوی رمضان گره خورده و رنگ مذهبی به خود گرفته است و «آللاو» هایی که در انتهای اشعار سرداده می شود ترکیبی از دو کلمه «الله و ' هو» بوده و در مقام آمین به کار برده می شود.
وی، عطر آگین کردن فضا با نام الله، رنگ خدایی بخشیدن، خلوص عبادات، دستگیری از مستمندان و نیازمندان، حفظ و تقویت روزه داری، تشویق و ترغیب به روزه گرفتن، و زنده کردن سنت انفاق و صدقه را از حکمت ها و فلسفه این مراسم ذکر کرد.
شادمهر از آیین یارمضان به عنوان شاخه ای از شاخه های ادبیات شفاهی ترکمن یاد می کند که از سرایندگان آن نام و نشانی نیست؛ این آیین مختص میانسالان نبوده، بلکه کودکان و نوجوانان نیز می توانند این آیین را به اجرا در بیاورند.
در گروه یا رمضان خوانی فردی که مسئولیت خواندن اشعار را به عهده دارد، رهبر گروه محسوب می شود و یک نفر از اعضای گروه نیز مسئول جمع آوری صدقات و هدایایی است که صاحبخانه ها به گروه پیشکش میکنند و بقیه اعضا نیز با همراهی تمام افراد حاضر در صحنه، در پایان هر قطعه شعر، غریو «آللاو » سر می دهند.
به گفته شادمهر، هدایا و صدقاتی که در گذشته به گروه های یارمضان خوان اهدا می شد، جنس و شامل اقلام خوراکی از قبیل برنج، آرد، نان، کشمش، قند و گندم بود که در پایان مراسم به همراه مبالغ جمع آوری شده، به امام جماعت مسجد یا ریش سفیدان و یا هیات امنای مساجد تحویل می دادند تا در میان نیازمندان و محتاجان تقسیم کنند.
گذشت زمان، رسم اهدای هدیه و صدقه به صورت جنس و مواد غذایی را برانداخته و اکنون هدایا و صدقات، بیشتر در قالب پول نقد به گروه های یا رمضان خوان اهدا می شود.
محقق امور فرهنگی ترکمن ها گونه های مختلف اشعار یا رمضان را به دو گروه کلی بزرگسالان و کودکان تقسیم بندی کرده و می گوید: به لحاظ قالب شعری نیز چهارگونه متفاوت رایج است که درونمایه تمام این اشعار تشویق و ترغیب به روزه داری و بیان احکام روزه و پاداش آن است.
آمانقلیچ شادمهر در بیان چهار گونه قالب های شعری یا رمضان گفت: نوع معمول کودکانه یا گونه شعری مسمط یازده هجایی، رباعی گونه چهار مصراعی و هفت هجایی، مثنوی گونه و دارای بیت های مختلف و هفت هجایی و بالاخره گونه چهارم به صورت منظومه بلند که معروف ترین آنها منظومه های بلند «توتاورگین روزانی» (حتما روزه بگیر) و « یا رمضان منظومه سی» (منظومه یا رمضان) است.
مطلع منظومه یا رمضان که حداقل در چهارده بند سروده شده، در بند نخست با این ابیات آغاز می شود:
«گلینگ ای گروهی مومن جماعت
تانگریغا تن بریپ قلسینگیز طاغات
رمضان آیی دیر بیک سعادت
اونینیگ شکری اوچین الله دیینگلر»
«ییایید ای گروه و جماعت مومن
خود را به خدا سپارید و به طاعت بپردازید
ماه رمضان سعادت بزرگی است
به شکرانه این سعادت، الله بگویید»
در انتهای هربند از این منظومه، مصرع «اونینیگ شکری اوچین الله دیینگلر» ((به شکرانه آن (برکت های ماه رمضان) الله بگویید))، به عنوان ترجیع بند تکرار می شود و یا رمضان خوانان در انتهای هر بند، غریو «اللاو» ( الله هو) سر می دهند.
** نماز تراویح
برپایی نماز تراویح در مساجد از دیگر آیین های مذهبی است که در میان ترکمن های اهل سنت استان گلستان رواجی تمام دارد و از خرد و کلان، در این نماز 20 رکعتی که به جماعت در مساجد اقامه می شود، شرکت می کنند.
مشاهده کودکان و نوجوان به همراه افراد میانسال و کهنسالان در وقت نماز عشا که با شب کلاه های سفید رنگ بر سر، رو به سوی مسجد نهاده اند، امری معمول در شب های ماه مبارک رمضان در محلات مناطق شهری و روستایی ترکمن نشین استان گلستان است؛ نیت تمامی این افراد حضور درنماز تراویح است که در تمامی شب های ماه مبارک رمضان اقامه می شود.
تراویح از نظر لغوی، اسم و جمع کلمه ترویحه به معنای نشستن است؛ در نماز تراویح که مجموعا 20 رکعت است و به صورت دو رکعتی ادا می شود، پس از پایان هر چهار رکعت، نشستن و استراحت کوتاهی در حد چند دقیقه انجام می شود که در آن وقت هم یکی از نمازگزاران دعایی با مضمون ذکر و یاد خداوند با صدای بلند قرائت می کند و باقی نمازگزاران در حالت نشسته و استراحت به آن گوش فرا می دهند.
«سبحان ذی الملک و ملکوت، سبحان ذی العزه و العظمت و القدرت و الکبریاء و الجبروت، سبحان الملک الحی الذی لا ینام و لا یموت» عبارت های آغازین دعایی است که در بین هر چهار رکعت نماز تروایح قرائت می شود.
تراویح از اهمیت و جایگاه ویژه ای در میان مسلمانان اهل سنت در اقصی نقاط دنیا برخوردار و نمازی است که از نظر اهل سنت، نبی مکرم اسلام حضرت محمد مصطفی (ص) آن را پایه گذاری کرد.
اقامه نماز تراویح از نظر اهل سنت، سنت موکده است که فرصتی برای ختم قرآن کریم در بسیاری از مساجد، مناجات بندگان مومن و روزه دار با خدای متعال و انجام مراسم دعای پایان ماه مبارک رمضان است و ارزش زیادی در نزد نمازگزاران دارد.
در بسیاری از مساجد اهل سنت استان گلستان در قالب این نماز، ختم قرآن نیز انجام می شود که در بین مردم به نماز ختم نیز معروف است.
در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان، مضمون دعاهایی که در پایان هر چهار رکعت نماز تراویح قرائت می شود، اندکی تفاوت کرده و دعایی با مضمون وداع با ماه مبارک نیز به آن افزوده می شود که لحن و مضمونی غمناک دارد و با برشمردن فضایل و برکات ماه مبارک رمضان با این ماه عزیر وداع کرده می شود.
** شب قدر
بر اساس آموزه های دینی اهل سنت و بر اساس روایاتی که از حضرت رسول اکرم (ص) ذکر شده، احتمال اینکه این شب بزرگ در شب های دهه سوم، بویژه شب های فرد این دهه از ماه مبارک رمضان باشد بسیار زیاد است و توصیه علمای دینی بر افزونی عبادات و دعا در این شب ها است که بر اساس نص صریح قرآن، این شب بهتر و بالاتر از هزار ماه است.
علمای اهل سنت گلستان بر اساس قراینی احتمال قرار گرفتن شب قدر در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان را بیش از سایر شب ها می دانند و بر این اساس، در بین ترکمن ها، این شب به عنوان شب قدر شناخته شده و در آن به عبادت و راز و نیاز با خدا مشغول می شوند.
استناد علمای اهل سنت در این خصوص برگرفته از سوره مبارکه قدر است که در آن کلمه «لیله القدر» که تعداد حروف آن 9 حرف است و به معنای شب قدر است ، سه بار تکرار شده و جمع حروف این کلمه در سوره مذکور 27 می شود و دلیل دیگری که برای این امر ذکر می شود وجود کلمه «هی» در آیه پایانی سوره قدر که اشاره به شب قدر است به عنوان کلمه بیست و هفتم از مجموع سی کلمه این سوره مبارک است.
در این شب، ترکمن ها به طاعت و عبادت خداوند مشغول می شوند؛ قرائت قرآن، ادای نمازهای مستحبی، راز و نیاز با خالق یکتا و درخواست آمرزش گناهان از جمله اعمالی است که در این شب انجام می شود.
در سه روز آخر ماه مبارک رمضان، زنان ترکمن با عمل به یک سنت دیرینه اجتماعی با پخت نوعی نان روغنی که در زبان ترکمنی«قوقون» گفته می شود، آن را بین همسایگان و خویشان و بستگان تقسیم کرده و مقداری از آن را به مساجد محل نیز می فرستند تا در افطاری ها تناول شود.
رسم پخت قوقون پیش از آغاز عید قربان نیز از سوی زنان ترکمن اجرا می شود و آن را نوعی صدقه و اطعام محسوب کرده و نیز به نیت شادی ارواح گذشتگانشان به منازل همسایگان، اقربا و خویشان می فرستند و از نظر کارکرد اجتماعی نیز در تحکیم پیوندها و همبستگی ها موثر است.
پرداخت فطریه نیز از دیگر واجبات دینی است که ترکمن ها در روزهای آخر ماه مبارک رمضان آن را بر اساس مقادیری که در شرع اهل سنت تعیین شده و یا معادل ریالی آن را در حق فقیرن و مستمندان ادا می کنند.
**استقبال از عید فطر
در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان، ترکمن های استان گلستان خود را برای استقبال از عید فطر به عنوان یکی از دو عید بزرگ اسلامی آماده می کنند.
نظافت منزل، خرید اقلام سفره عید شامل میوه، انواع شیرینی، شکلات و آجیل و نیز پختن انواع شیرینی های خانگی و نیز خرید لباس عید بویژه برای کودکان و نوجوانان از جمله اقداماتی است که ترکمن ها برای استقبال از عید فطر انجام می دهند.
عید فطر اهمیت ویژه ای در بین ترکمن های استان گلستان دارد که با اقامه نماز عید در عیدگاه های شهرها و روستاهای بزرگ ترکمن نشین استان گلستان آغاز می شود.
نماز عید با حضور گسترده و با شکوه مردان، جوانان، نوجوانان ترکمن در حالی که لباس های نو به تن کرده اند اقامه می شود و به نوعی می توان گفت تقریبا تمامی کسانی که عذر موجهی نداشته باشند در آن شرکت کرده و با گوش دادن به وعظ و خطابه های علمای دینی و اقامه نماز عید، شکرانه یک ماه روزداری و طاعات و عبادات ماه مبارک رمضان را به جای می آورند.
ترکمن ها در روز عید فطر سفره عید پهن کرده و در حالی که خود و فرزندانشان را نو نوار کرده اند، با انجام رسم دید و بازدید، هم صله رحم به جای آورده، هم به مهمانی می روند و هم مهمان می پذیرند و این رسم چند روز در بین آنها رواج دارد.
تبریک فرا رسیدن عید سعید فطر و آرزوی قبولی طاعات عبادات یک ماهه در ماه مبارک رمضان، مطلع کلام مهمانان و میزبانان دید و بازدیدهای عید در بین ترکمن ها است که در فضایی صمیمی و با نشاط انجام می شود.
پذیرای با چای و شیرینی، تنقلات، آجیل و میوه بر سر سفره عید، صفایی خاص به مراسم دید و بازدید عید می دهد و به قول معروف از هردری سخنی گفته شده و اوقات خوشی برای مهمانان و میزبان در ایام عید فراهم می شود که به مدت چند روز ادامه می یابد.
ایام عید بویژه برای کودکان و نوجوانان ترکمن روزهای شادی و نشاط است و آنان در گروه های چند نفری همسالان خود و در حالی که لباس های نو بر تن کرده اند، رسم دید و بازدید عید از اقربا و همسایگان را انجام می دهند که می توان گفت به نوعی تمرین و ممارست اجتماعی برای خود آنان نسبت ادای این سنت پسندیده و نیز تضمین تداوم آن برای سال های آینده در بین ترکمن ها است.
ترکمن ها ماه مبارک رمضان را با خوشی و شادی عید و دید و بازدیدهای ناشی از آن، با ادای جمله ای به پایان می برند که گویای آرزوهای نیک آنان برای یکدیگر است: « گلجک ییله خدای یترسین»، جمله ای دعایی با این مضمون و معنا که خداوند درک ایام ماه مبارک رمضان و عید فطر سال آینده را نصیب و قسمت بندگانش بکند.
- نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- نظرات حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های اسلامی منتشر نمی‌شود.
- نظرات بعد از ویرایش ارسال می‌شود.